Rusteloze benen in bed verstoren de slaap

Restless Legs Syndrome (RLS) of het rustelozebenensyndroom is een aandoening die vooral ’s avonds en ’s nachts optreedt, als u stilzit of -ligt. De benen voelen geïrriteerd en branderig aan. Dat onaangename gevoel vermindert als u uw benen even beweegt. Op zich is RLS niet pijnlijk, maar het kan erg vervelend zijn omdat het leidt tot een drang om de benen te bewegen. Aangezien de symptomen ’s avonds en ’s nachts het ergst zijn, kunnen onrustige benen het inslapen en de slaap ernstig verstoren.

Het rustelozebenensyndroom komt vaak voor. 2 tot 5 % van de bevolking heeft RLS. Vrouwen hebben het twee keer zo vaak als mannen. Het syndroom kan op elke leeftijd beginnen. De gemiddelde leeftijd waarop de klachten beginnen is 27 jaar. RLS wordt meestal erger naarmate we ouder worden.

Soms zijn er periodes waarin de klachten afnemen of verdwijnen. In de meeste gevallen verergert het rustelozebenensyndroom geleidelijk aan, tot de klachten bijna dagelijks voorkomen.

Oorzaak van rusteloze benen

Een precieze oorzaak is niet bekend. Men vermoedt dat RLS ontstaat door een verstoorde werking van bepaalde zenuwcellen in de hersenen waar de spierbewegingen bestuurd worden. Een tekort aan dopamine, dat aangemaakt wordt door die zenuwcellen, kan daarbij een rol spelen. Dopamine geeft signalen door in de hersenen van de ene zenuwcel naar de andere.

Een huisarts kan tot de diagnose van RLS komen door de juiste vragen te stellen aan de patiënt. Hij onderzoekt dan de volgende zaken: benen, afwijkingen van de huid, doorbloeding, gevoeligheid en spieren. Er zal ook een bloedafname plaatsvinden om het ijzergehalte, de ijzerreserve en de nierfunctie te controleren.

In een aantal gevallen is RLS het gevolg van een ziekte of ligt er een externe oorzaak aan ten grondslag. Dan is er sprake van secundaire RLS. Bij primaire RLS is de oorzaak niet duidelijk.

Mogelijke oorzaken van of risicofactoren voor rusteloze benen zijn:

• Chronische aandoeningen zoals diabetes, reuma en nierproblemen.
• Erfelijkheid: het voorkomen van vergelijkbare symptomen bij familieleden. De klachten treden in dat geval meestal op jongere leeftijd op.
• Zwangerschap: vooral aan het einde van de zwangerschap heeft 15 % van de vrouwen last van onrustige benen.
• Bloedarmoede: bij veel mensen die last hebben van RLS wordt bloedarmoede of een laag ijzergehalte in het bloed vastgesteld.
• Spataders zorgen voor een minder goede doorbloeding van de benen, waardoor RLS kan optreden.
• Bepaalde medicijnen, zoals antidepressiva, kunnen de symptomen van rusteloze benen verergeren en zelfs uitlokken.
• Alcohol, cafeïne, overgewicht en roken kunnen de klachten verergeren.

Invloed van onrustige benen in bed op de slaap

Omdat de symptomen van RLS vooral in de late avond en ’s nachts optreden, hebben rusteloze benen in bed een negatieve invloed op de slaap. Onrustige benen in bed zorgen ervoor dat in slaap vallen moeilijker lukt en dat u herhaaldelijk wakker wordt. Dat kan leiden tot een chronisch slaaptekort en de bijbehorende vermoeidheid overdag. Daardoor worden RLS-symptomen overdag ook erger. Zo komt u in een neerwaartse spiraal terecht.

Bij meer dan 80 % van de mensen met RLS treedt ook PLMD (periodic limb movement disorder) op. Daarbij gaan ze periodiek herhaalde bewegingen van de benen uitvoeren tijdens de slaap. Die spiertrekkingen treden meestal op om de 20 à 30 seconden, gedurende een aantal periodes in de nacht. Dat zorgt ervoor dat ze minder diep slapen en in het ergste geval wakker worden.

Rusteloze benen behandelen

RLS en PLMD behandelen is niet eenvoudig. Zeker bij primaire RLS, als er dus geen specifieke onderliggende oorzaak bekend is. Dan komt het erop aan om de symptomen te behandelen. Genezing is alleen mogelijk als de oorzaak bekend is. De volgende zaken kunnen de klachten van RLS verminderen of laten verdwijnen:

Voeding

De klachten kunnen verminderen door extra vitaminen en mineralen in te nemen (vooral bij een ijzer- of vitaminegebrek) en cafeïnehoudende producten (zoals chocolade, koffie en sommige frisdranken) en alcohol te vermijden. Ook stoppen met roken wordt geadviseerd. Dat zal zorgen voor meer balans in de dopamineproductie in de hersenen.

Lichaamsbeweging

Regelmatig en voldoende bewegen zorgt voor een betere doorbloeding en ook dat kan de klachten van onrustige benen ’s nachts verminderen. Intensief sporten vlak voor het slapen wordt afgeraden omdat het de rusteloosheid in de benen vergroot. Houd sowieso een periode aan van 1 uur tussen bewegen en slapengaan.

Slaaphygiëne

Een goede slaaphygiëne is cruciaal om de slapeloosheid aan te pakken. Slaaphygiëne is een medische term die gebruikt wordt door slaapspecialisten. Het omvat tips en methoden om slaapproblemen tegen te gaan en het slapen te verbeteren. Bij RLS is dat heel belangrijk, omdat vermoeidheid en slaperigheid de symptomen verergeren.

Tips voor een goede slaaphygiëne

• Zorg voor een ontspannende slaapomgeving met een optimale kamertemperatuur (tussen 16 en 18 °C).
• Een ergonomisch slaapsysteem met optimale ondersteuning voor het lichaam – zoals het slaapsysteem van Dorsoo – is heel belangrijk, zodat uw spieren beter kunnen ontspannen en u voldoende diepe slaap hebt, waardoor uw lichaam beter kan herstellen.
• Neem de tijd om te gaan slapen en tot rust te komen, door bijvoorbeeld een ontspannend boek te lezen vlak voor het slapengaan.
• Een consistent slaappatroon zorgt voor een betere slaap: ga elke dag op ongeveer hetzelfde tijdstip naar bed en sta ook op ongeveer hetzelfde tijdstip op.
• Slaap voldoende uren en ga vroeg(er) naar bed.
• Wordt u wakker in de nacht en hebt u moeite om weer in te slapen? Sta even op en ontspan een tijdje, om vervolgens weer lekker in slaap te vallen.
• Eet niet te zwaar en eet niet vlak voor het slapengaan.

Medicatie

In bepaalde gevallen kan medicatie een tijdelijke oplossing bieden. Bij slapeloosheid door onrustige benen kan bijvoorbeeld een licht slaapmiddel gegeven worden. Dat werkt doorgaans ook spierontspannend. Het nadeel is dat er vlug gewenning optreedt.

Bij de beslissing om te starten met geneesmiddelen moet dus de afweging gemaakt worden tussen de ernst van de symptomen van RLS en de mogelijke bijwerkingen van de geneesmiddelen. Bespreek dat eerst met een huisarts.

Alternatieve behandelingen

Sommige mensen met RLS hebben baat bij alternatieve behandelingen zoals massage, manuele therapie, acupunctuur of yoga. Het effect van die behandelingen voor RLS is evenwel niet wetenschappelijk aangetoond.