Waarom is slaap belangrijk?

Ongeveer een derde van de tijd die we op de wereld doorbrengen, besteden we aan slapen. Weinigen onder u zullen zich al hebben afgevraagd waarom we slapen. Slaap hoort immers net zozeer bij onze dagelijkse routine als eten en drinken, en we weten heel goed dat we zonder slaap niet kunnen leven. Minder bekend is dat niet alleen de slaap zelf, maar ook de kwaliteit van de slaap belangrijk is voor een goede gezondheid en levenskwaliteit. In dit artikel leggen we uit waarom mensen goede slaap nodig hebben.

De functie van slaap

Slaap heeft vooral invloed op de hersenactiviteit. Tijdens de diepe slaapfase ruimt het brein de afvalstoffen op die een gevolg zijn van onze stofwisseling. De hypofyse scheidt het menselijk groeihormoon af, dat instaat voor onderhoud en herstel van het lichaam. De diepe slaap is dus vooral belangrijk voor fysieke rust en herstel: lichaamsweefsels herstellen, er is meer doorbloeding van de spieren, de bloeddruk zakt en de energieniveaus van het lichaam worden opnieuw aangevuld.

De remslaapfase is belangrijk voor de ontwikkeling van de hersenen en het verwerken van informatie. Die fase is noodzakelijk om lichamelijk en geestelijk volledig te herstellen.

Slaap is dus belangrijk voor het dagelijkse herstel van het lichaam. Doordat een aantal processen in het lichaam tijdelijk uitgeschakeld zijn, kunnen andere hun werk doen. Terwijl we wakker zijn, gebruiken onze hersencellen veel neurotransmitters. Dat zijn signaalstoffen die zorgen voor informatieoverdracht tussen onze cellen. Die stoffen, en de receptoren waaraan ze zich binden, raken overdag langzaam op en moeten zich herstellen tijdens de slaap.

Waarom een goede nachtrust belangrijk is

Dat we niet lang zonder enige slaap kunnen, spreekt vanzelf. Vermoeidheid is het eerste symptoom dat aangeeft dat het tijd is voor onze dagelijkse rust. Als we dat negeren, duurt het niet lang voor ons lichaam en onze geest op alle vlakken slecht beginnen te functioneren. De andere gevolgen van te weinig, onregelmatig of slecht slapen manifesteren zich minder vlug en worden gewoonlijk niet meteen met de oorzaak in verband gebracht. We geven een overzicht van de wetenschappelijke inzichten in de invloed van de slaapkwaliteit op verschillende functies van het lichaam.

Belang van slaap voor geheugen en prestaties

Uit studies naar de gezondheidsgevolgen van slaapverstoring op korte en lange termijn is gebleken dat slaap verband houdt met verschillende hersenfuncties, waaronder geheugen en cognitie. Slaapverstoring beïnvloedt de geheugenverwerking en -vorming. Tijdens de slaap lijkt er een soort reorganisatie van hersennetwerken plaats te vinden. De zwakke verbindingen tussen hersencellen verdwijnen en de sterke worden verstevigd. Tijdens dat proces worden herinneringen opgeslagen. Omdat het brein tijdens de slaap geen andere prikkels te verwerken krijgt, kan het de overdag opgedane informatie een plaats geven.

De prestaties van mensen op het werk, op school en in andere omgevingen worden beïnvloed door de kwaliteit van hun slaap. Het gaat dan over focus, emotionele reactiviteit, besluitvorming, risicogedrag en beoordelingsvermogen. Die invloed is al merkbaar op jonge leeftijd: een studie die in 2015 verscheen in het Journal of Child Psychology and Psychiatry heeft aangetoond dat het slaappatroon van kinderen een rechtstreekse invloed kan hebben op hun gedrag en academische prestaties.

Belang van slaap voor emotionele en sociale intelligentie

Er is een verband tussen slaap en sociale en emotionele intelligentie. Iemand die niet voldoende slaapt, heeft doorgaans meer problemen met het herkennen van emoties en uitdrukkingen van andere mensen. In een onderzoek uit 2022 werd gepeild naar de relatie tussen slaapkwaliteit en slaapduur enerzijds en emotionele intelligentie anderzijds. De deelnemers moesten vragenlijsten invullen over hun slaapgewoonten en emotionele intelligentie. Degenen die aangaven dat ze een hogere slaapkwaliteit ervoeren, scoorden het best op emotionele intelligentie. Ze deden het goed in sociale interacties, het onderhouden van relaties, het beheersen van impulsen en gaven over het algemeen blijk van positieve gevoelens.

Belang van slaap voor voorkomen van depressie

Het verband tussen slaap en geestelijke gezondheid is al geruime tijd een onderwerp van wetenschappelijk onderzoek. Een meta-analyse uit 2016 concludeerde dat slapeloosheid significant kan worden geassocieerd met een verhoogd risico op depressie. Slaaptekort kan aanleiding geven tot cognitieve veranderingen, zoals concentratiestoornissen of geheugenproblemen, die dan weer leiden tot een verhoogd risico op depressie. Slaapstoornissen kunnen ook de emotionele stabiliteit aantasten en neurale processen veranderen, wat ook kan leiden tot symptomen van depressie. Een kwalitatieve slaap kan dus een belangrijke bijdrage leveren aan het voorkomen van depressies.

Belang van slaap voor lichamelijke aandoeningen

Een van de risicofactoren voor hartaandoeningen is een hoge bloeddruk. Als we elke nacht voldoende rust krijgen, zorgt dat ervoor dat onze bloeddruk zichzelf kan reguleren. Een goede nachtrust kan ook de kans op slaapgerelateerde aandoeningen zoals slaapwandelen verminderen en een betere algemene gezondheidstoestand van het hart bevorderen.

Er is ook een verband tussen voldoende slaap en het verminderen van ontstekingen in het lichaam. Een studie uit 2019 vond een significant positief verband tussen meer slaapinconsistentie en hogere ontstekingsniveaus, vooral bij vrouwen. De studie wees uit dat een inconsistente slaap, waarbij iemand op onregelmatige tijden gaat slapen of elke nacht meerdere keren wakker wordt, het lichaamsproces dat ontstekingen reguleert kan verstoren.

Slaap helpt het lichaam te herstellen en te regenereren. Het immuunsysteem is geen uitzondering op die relatie. Sommige onderzoeken suggereren dat de diepe slaap nodig is om het immuunsysteem op peil te houden. Om de exacte mechanismen van de slaap met betrekking tot de impact ervan op het immuunsysteem te begrijpen, is nog verder wetenschappelijk onderzoek nodig.

Belang van slaap voor lichaamsgewicht

Verschillende studies hebben overgewicht en slechte slaappatronen met elkaar in verband gebracht. Mensen die gemiddeld minder dan zeven uur per nacht slapen, zouden meer kans hebben om een hogere BMI en zelfs obesitas te ontwikkelen dan anderen die meer slapen. Dat komt doordat slaapgebrek gepaard gaat met hogere niveaus van ghreline (het hongerhormoon), zoutretentie en ontstekingsmarkers. Het effect kan ook mentaal zijn: als verminderde slaap resulteert in verhoogde vermoeidheid, kan dat een invloed hebben op iemands verlangen of vermogen om een gezonde levensstijl na te streven.

Er zijn ook aanwijzingen dat een goede nachtrust ervoor kan zorgen dat iemands lichaam minder calorieën binnenkrijgt. Uit een klinisch onderzoek uit 2022 bleek dat volwassenen met overgewicht die hun slaapduur verlengden, minder calorieën binnenkregen dan de controlegroep. De deelnemers sliepen gemiddeld 1,2 uur langer en aten ongeveer 270 calorieën minder dan de controlegroep. De onderzoekers concludeerden daaruit dat het verbeteren van de slaapkwaliteit en behouden van een gezonde slaapduur kan helpen bij het afvallen en het voorkomen van overgewicht.

Belang van slaap voor atletische prestaties

Volwassenen hebben tussen 7 en 9 uur slaap per nacht nodig, maar recente studies lijken erop te wijzen dat sporters meer slaap nodig hebben dan mensen die minder actief zijn. Voldoende slaap is belangrijk voor atleten omdat hun lichaam tijdens de slaap herstelt van de belasting van trainingen of wedstrijden.

Voordelen van goede slaapkwaliteit voor sporters:

• hoger uithoudingsvermogen
• meer energie
• meer nauwkeurigheid
• kortere reactietijd
• hogere snelheid
• beter mentaal functioneren

Hoeveel slaap hebben we nodig?

De slaapbehoefte varieert van persoon tot persoon, maar is wel deels afhankelijk van de leeftijd. Naarmate we ouder worden, hebben we minder slaap nodig om optimaal te functioneren. De algemene richtlijn volgens leeftijd:

• pasgeborene 0-3 maanden: 14-17 uur
• zuigeling 4-11 maanden: 12-15 uur
• peuter 1-2 jaar: 11-14 uur
• kleuter 3-5 jaar: 10-13 uur
• schoolkind 6-13 jaar: 9-11 uur
• puber 14-17 jaar: 8-10 uur
• volwassene 18-64 jaar: 7-9 uur
• oudere 65+ jaar: 7-8 uur